نفس اماره چیست؟ صفات و تمایلات آن چگونه است؟
انسان دارای ۴ نوع نفس است که از لحاظ خوب و بد بودن، دارای رتبه‌بندی هستند. یکی از انواع نفس، نفس اماره نام دارد که در پایین‌ترین رتبه قرار می‌گیرد. این نفس، از ابزار‌های شیطان و راه نفوذ او بر انسان بوده و انسان را به سمت بدی‌ها، سوق می‌دهد. نفس اماره را می‌توان متأثر از وسوسه‌های شیطانی عنوان نمود، زیرا با توجه به زمینه و گرایش حیوانی که در انسان وجود دارد، او را به سمت گمراهی می‌کشاند. همچنین احادیث و روایات بسیاری در مورد نفس اماره و طرق غلبه بر آن وجود دارد که می‌توان با استفاده از آن‌ها، بر این نفس غلبه نمود. در این مقاله قصد داریم به این موضوع که نفس اماره چیست، پرداخته و اطلاعات مفیدی در این زمینه به شما همراهان ارائه دهیم. پس تا پایان مقاله، مطالب را مطالعه بفرمایید.
محتویات فهرست
نفس به چه معناست؟
معنای لغوی نفس شامل جان، روح و روان بوده و بیانگر زنده بودن است. در علوم قرآنی از نفس به عنوان جهت‌دهنده اندیشه و حرکت انسان، یاد می‌شود که بسیاری از رفتار‌های انسان از طریق پیروی از آن، صورت می‌گیرد. در قرآن نفس به چهار نوع دسته‌بندی شده است که در ادامه به بیان آن، خواهیم پرداخت.
نفس اماره همان نفس سرکش است که انسان را به گناه فرمان می‌دهد و به هر سو می‌کشاند. لذا به او اماره گفته‌اند. در این مرحله عقل و ایمان آن قدرت را ندارد که این نفس را رام سازد؛ بلکه در موارد زیادی تسلیم او می‌شود: «و ما ابری نفسی ان النفس لامارة بالسوء الا ما رحم ربی ان ربی غفور رحیم؛ پس هرگز نفس خویش را تبرئه نمی‌کنم که نفس بسیار به بدی‌ها امر می‌کند مگر آن‌چه که پروردگارم رحم کند، پروردگارم غفور و رحیم است» منبع
انواع نفس
- نفس اماره: شاید پرسش خیلی از شما همراهان این باشد که نفس اماره چیست. در آیه ۵۳ سوره یوسف(ع)، به این نفس اشاره شده و از آن، به عنوان عاملی برای هدایت انسان به سمت کار‌های زشت یاد شده است.
- نفس لوامه: این نفس، انسان را بخاطر کار‌های بدی که مرتکب می‌شود، سرزنش کرده و از این رو، نفس لوامه به عنوان وجدان نیز تعبیر شده است. در صورتیکه انسان به انجام دادن کار‌های زشت ادامه دهد، نفس لوامه کارکرد خود را از دست می‌دهد. در آیه ۲ سوره قیامت، به این نوع نفس اشاره شده است.
- نفس ملهمه: موجب نوعی پیوند میان انسان و عالم غیب، نفس ملهمه است که از عالم غیب، به آن الهام می‌شود. در آیه ۷ و ۸ سوره شمس، این نفس بیان گردیده است.
- نفس مطمئنه: این نفس را می‌توان متصل به خدا عنوان نمود که به دلیل این پیوندی که با خداوند دارد، قابل اطمینان است. انسانی که نفس مطمئنه در او بیدار می‌شود، به سوی یقین حرکت کرده و راه و روش درستی را پیدا می‌کند. از این رو می‌توان نفس اماره و مطمئنه را دو نقطه مقابل هم، عنوان کرد.
نفس اماره چیست؟
در بالا به طور خلاصه به توضیح هر یک از انواع نفس پرداختیم. ولی در این بخش، قصد داریم که به طور مفصل به این موضوع که نفس اماره چیست، بپردازیم. به حالت نفسانی که انسان را به بدی‌ها و انجام دادن آن‌ها سوق می‌دهد، نفس اماره گفته می‌شود. بنابراین مبارزه با حالت‌های نفسانی و مراد از جهاد با نفس، همان نفس اماره است.
همچنین از این نفس در مقابل نفس لوامه و مطمئنه، یاد می‌شود. زیرا پایین‌ترین رتبه نفس، متعلق به نفس اماره بوده و بالاتر از آن نفس لوامه قرار دارد. نفس مطمئنه نیز عالیترین و بالاترین نوع نفس، محسوب می‌شود.
صفات و تمایلات نفس اماره
در مطالب بالا در مورد اینکه نفس اماره چیست، اطلاعاتی را کسب نمودید. ولی در مورد اینکه صفات و تمایلات نفس اماره چیست، در ذیل به بیان آن می‌پردازیم.
- راحت طلبی و سختی گریزی: از تمایلات نفس اماره، می‌توان به راحت طلبی اشاره نمود. این نفس به دنبال آرامش و راحتی بوده و از سختی‌ها فراری است. نفس اماره انسان را تشویق به تنبلی و راحت طلبی کرده و موجب از دست رفتن کمالات انسان می‌شود. به طور مثال، زمان ادای نماز شب که قصد بیرون آمدن از رختخواب را داریم، نفس اماره تشویق به استراحت می‌کند.
- لذت خواه بودن: این نفس به دنبال خوشی و لذت‌های دنیوی است و می‌خواهد آن لذت را کسب کند. مثلاً میان لذت نماز خواندن و خوابیدن، لذت خوابیدن را برمیگزیند.
- سیری ناپذیری: نفس اماره از انجام کاری که مطابق میلش باشد، سیر نشده و همیشه به دنبال آن است. به طور مثال، وقتی مردم را آزار می‌دهد، از این کار لذت برده و سیر نمی‌شود. پس دوباره آن را تکرار می‌کند.
- حیله و نیرنگ: از صفات دیگر نفس اماره، حیله و نیرنگ است. این نفس همواره در کمین انسان بوده و به دنبال فرصتی است تا او را از راه بدر کند.
- توجیه‌گر بودن: پس از اینکه این نفس، انسان را به انجام کار‌های ناپسند تشویق کرده و انسان از انجام دادن آن‌ها پشیمان می‌شود، نفس اماره کار‌ها را برای او توجیه کرده و سعی دارد که زشتی کار را از بین ببرد.
- تنبل و کسل بودن: نفس اماره، انسان را به کار‌های زشت هدایت کرده و در مقابل کار‌های خوب، تنبل و کسل است. مثلاً زمانیکه فردی قصد انجام کاری را دارد، به او می‌گوید: الان زود است، بعداً شروع کن.
نفس اماره در روایات
روایات و احادیث بسیار متعددی در خصوص نفس اماره و مبارزه به آن، نقل شده است. در ذیل به بیان چند مورد از این روایات می‌پردازیم.
پیامبر اکرم(ص) در این زمینه می‌فرمایند: مثال نفس مانند مثال شتر مرغ است. زیرا زیاد می‌خورد و زمانیکه چیزی روی آن گذاشته می‌شود، پرواز نمی‌کند. نفس نیز مانند خرزهره است که رنگ زیبایی داشته ولی طعم تلخی دارد.
امام علی(ع) نیز در خصوص نفس اماره می‌فرمایند: نفس انسان را به سوی بدی‌ها هدایت کرده و او را به انجام بدی‌ها، فرمان می‌دهد. پس اگر کسی به او اعتماد کند، نفس به او خیانت کرده و کسی که به او تکیه کند، در آخر به هلاکت می‌رسد.
امام سجاد(ع) نیز می‌فرمایند: خدایا از نفسی که بدی بسیار امر می‌کند، به سمت تو شکایت می‌کنم. این نفس به سوی خطا‌ها و گناهان، مبادرت ورزیده، حریص برای نافرمانی از تو بوده و دارای لغزش‌های زیادی است.
روش‌های غلبه بر نفس اماره
مرحوم قاضی در این زمینه می‌گویند:
با استفاده از کنترل غریزه نیاز به تغذیه از تولید هوای نفس جلوگیری کنید. هیچ وقت چیزی را که به آن اشتها ندارید، نخورید. چون موجب نادانی می‌شود. همچنین زمانی که غذایی خوردید، با نام خدا و حلال باشد.
شیخ رجبعلی خیاط نیز در خصوص غلبه بر نفس اماره می‌گویند :
برای اینکه بتوانید با این نفس مبارزه کنید، ذکر‌های زیر را بطور مداوم بخوانید: لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم یا دائم یا قائم هر شب صد مرتبه بخوانید: یا زکی الطاهر من کل آفت بقدسه
آیت الله حق‌شناس:
برای مبارزه با نفس، زمزمه ذکر یونسیه واجب است: لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین
آیت الله مصباح یزدی:
با طولانی کردن رکوع و سجود در نماز‌های مستحبی و حضور در جماعت مسلمین، شیرینی مخالفت با نفس را به خودتان بچشانید.
آیت الله عبدالقائم شوشتری:
برای سرکوبی و غلبه بر نفس اماره، بعد از نماز‌های واجب و بعد از نماز صبح ۱۱۰ بار ذکر یاعلی و ۷۰ مرتبه ذکر لا فتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار را بخوانید.
حجت الاسلام پناهیان :
دو روش بسیار مهم و مؤثر برای مبارزه با هوای نفس، ترک شهوات و صبر در برابر ناملایمات است. به یاد داشته باشید که باید این دو همراه یکدیگر باشند تا نتیجه دهند. انسان می‌تواند از طریق دو بال پرواز کند. بال اول، ترک هوس بوده و بال دوم، صبر در برابر سختی‌ها و مشکلات است.
نتیجه‌گیری
انسان دارای دو بعد حیوانی و انسانی است که در بعد حیوانی آن، نفس اماره قرار گرفته و بعد انسانی وی شامل نفس لوامه و مطمئنه می‌شود. بنابراین پایین‌ترین درجه نفس، متعلق به نفس اماره است. این نفس مربوط به نقص نفس بوده و انسان را به کج روی و افراط و تفریط در امورات زندگی تشویق می‌کند. امامان و پیامبران(ع) ما نیز انسان‌ها را از پیروی نفس اماره برحذر داشته‌اند و آن‌ها را از عواقب و خطرات این نفس آگاه ساخته‌اند.
پس لازم است تا مطابق با سفارشات ایشان و محکم نمودن پیوند خود با خداوند، از نفس اماره خودداری کرده و نفس مطمئنه و نفس لوامه را در خود تقویت کنیم. این موضوع که نفس اماره و لوامه چیست، باید بگوییم که این دو نفس در دو نقطه مقابل هم قرار گرفته‌اند. زیرا نفس لوامه انسان را به انجام عمل خیر تشویق کرده و پس از انجام دادن کار ناپسند نیز انسان را سرزنش می‌کند. ولی نفس اماره کاملاً متضاد با نفس لوامه بوده و درحقیقت مشوق انسان برای انجام گناهان و کار‌های زشت است. در این مقاله سعی نمودیم که به پرسش شما همراهان در خصوص اینکه نفس اماره چیست، پاسخ داده و اطلاعات کافی را در اختیارتان قرار دهیم. امیدواریم که از مطالعه این مطالب، نهایت استفاده را برده باشید.
سوالات متداول
نفس به چه معناست؟
معنای لغوی نفس شامل جان، روح و روان بوده و بیانگر زنده بودن است. در علوم قرآنی از نفس به عنوان جهت‌دهنده اندیشه و حرکت انسان، یاد می‌شود که بسیاری از رفتار‌های انسان از طریق پیروی از آن، صورت می‌گیرد.
آیت الله حق‌شناس در مورد مبارزه با نفس چه میفرماید ؟
برای مبارزه با نفس، زمزمه ذکر یونسیه واجب است: لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین
امام علی(ع) در مورد نفس اماره چه میفرماید ؟
نفس انسان را به سوی بدی‌ها هدایت کرده و او را به انجام بدی‌ها، فرمان می‌دهد. پس اگر کسی به او اعتماد کند، نفس به او خیانت کرده و کسی که به او تکیه کند، در آخر به هلاکت می‌رسد.
دیدگاهتان را بنویسید